Celem niniejszej publikacji jest informacja o heroicznej postawie i działalności kilkuset księży dziecezjalnych oraz zakonników i zakonnic w okresie okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945. Jest to jeden z rozdziałów historii Kościoła katolickiego w Polsce, walczącego wraz z całym społeczeństwem o zachowanie bytu narodowego i odzyskanie niepodległości państwowej.

Geneza "ostatecznego rozwiązania" jest pracą o przełomową, gruntownie udokumentowaną i napisaną klarownym językiem. Przedstawia najtragiczniejszy rozdział dziejów Holokaustu.

Zdzisław Chlewiński urodził się w 1929 w Swięcianach na Wileńszczyźnie, które wraz : rodziną opuścił w 1946 i przybył na tzw. Ziemie Odzyskane. Ksiądz katolicki, profesor psychologii. Od 1972 do 1999 roku kierownik Katedry Psychologii Eksperymentalnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Obecnie na emeryturze. Zajmuje się psychologiczną problematyką postaw i osobowości, zagadnieniami psychologii pastoralnej i religii, kształtowaniem się umiejętności poznawczych oraz funkcjami przekonań i stereotypów. Autor blisko 300 publikacji naukowych, autor i redaktor (współautor i współredaktor) 20 książek i zeszytów naukowych. Wśród nich: Postawy a cechy osobowości, Lublin 1987, Kształtowanie się umiejętności poznawczych. Identyfikacja pojęć, Warszawa 1991, Dojrzałość. Osobowość, sumienie, religijność, Poznań 1991, Urojeniowa wizja świata, Warszawa 1992, Wnioskowanie przez analogię w procesach kategoryzacji świata, Lublin 1995, Psychologia pamięci, Warszawa 1997, Searchfor maturity: Personality, conscience, religion, New York 1998, Modele umysłu, Warszawa 1999, Umysł. Dynamiczna organizacja pojęć, Warszawa 1999, Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku, Gdańsk 2007.Należy do Towarzystwa Naukowego KUL, Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego, Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk. Był członkiem i pełnił kierownicze funkcje m.in. w Komitecie Nauk Psychologicznych Polskiej Akademii Nauk, Radzie Naukowej Instytutu Psychologii PAN, Zespole Ekspertów Ministerstwa Edukacji Narodowej, Radzie Programowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologicznej MEN, Sekcji Psychologii w Komitecie Badań Naukowych, Międzyuczelnianym Instytucie Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie; był członkiem redakcji kilku czasopism psychologicznych. Laureat nagród PAN i MEN za publikacje naukowe oraz tzw. szufli metodologicznej nr 3.sporządziła Zofia ŁośW maju 1942 roku doszło do wielkiej zbrodni. Z rąk członków kolaboranckich formacji litewskich zginęło kilkuset Polaków, wśród nich duży procent stanowili inteligenci. Pretekstu okupantom dostarczył fakt zabicia przez partyzantów sowieckich trzech mundurowych Niemców. O tej zbrodni wykonanej liteivskimi rękami na Ziemi Swięciańskiej Autor pisze dużo i szczegółowo. Przedstawia nie tylko fakty, lecz wskazuje, jakie były inspiracje zbrodni. Widać, iż tamto wspomnienie zapisało się szczególnie głęboko w jego pamięci. Snuje też wstrząsającą opowieść o jej przebiegu. Docieka wszelkich szczegółów i uściśleń, takich jak miejsca zagłady, późniejsze ekshumacje i obecny wygląd mogił. {...].Dużo i bardzo wyraziście pisze ksiądz Chlewiński o rozprawie z Kościołem katolickim na Wileńszczyźnie w 1942 roku: o aresztowaniach kapłanów, likwidacji seminarium duchownego, zamykaniu klasztorów. [...].Obracając się w kręgu konfliktów polsko-litewskich, a także polityki okupantów niemieckich, Autor daje dowody znakomitego rozeznania w omawianych sprawach. Wzmiankuje między innymi o mało znanych, nawet w kręgu specjalistów, próbach ze strony niemieckiej zmiany polityki wobec Polaków na Wileńszczyźnie na początku 1944 roku. [...].Książka księdza Chlewińskiego nie ogranicza się tylko do przedstawienia wydarzeń, lecz, co niemniej ważne, zawiera istotne przesłanie. Mówi ono o niezbędności pojednania polsko-litewskiego i wskazuje drogę prowadzącą do tego. Podstawą pojednania powinna być prawda, jej następstwem zaś wzajemne przebaczenie.

Książka Jana Tomasza Grossa Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka wywołała jedną z najgorętszych po drugiej wojnie światowej polskich debat rozrachunkowych. Wielu jej uczestników spalenie żywcem kilkuset Żydów z mazowieckiego miasteczka Jedwabne przez ich polskich sąsiadów uznało za odwet za ich postawę w czasie okupacji sowieckiej. Postawę nazywaną już w tamtych czasach zdradą państwa polskiego oraz masową kolaboracją z reżimem komunistycznym. Po wojnie współpraca znacznej części ludności żydowskiej z sowieckim okupantem miała się przerodzić w rządy tzw. żydokomuny, rządy zbrodnicze, pod każdym względem szkodliwe dla polskiego społeczeństwa.Pogląd o masowej kolaboracji ludności żydowskiej na Kresach Andrzej Zbikowski uważa za fałszywy stereotyp i poddaje krytyce poprzez pokazanie życia społecznego Żydów pod okupacją sowiecką w możliwie wielu wymiarach. W książce przedstawia mechanizm społecznych przekształceń, ujawniających się w różnych strategiach przetrwania bądź dostosowania się do okupacyjnych warunków.Z przeprowadzonej przez niego analizy materiałów historycznych wynika, że przyczyny fali pogromów, do których doszło na wschodnich rubieżach II Rzeczypospolitej po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, nie miały wiele wspólnego z doświadczeniami prawie dwuletniej okupacji sowieckiej. Pogromy były w gruncie rzeczy eksplozją trwającego od wielu dziesięcioleci głębokiego antagonizmu ekonomicznego, podsycanego przez ideologię antysemicką. Katalizatorem dla ich wybuchu stały się działania pacyfikacyjne stosunkowo niewielkich niemieckich sił policyjnych na bezpośrednim zapleczu frontu.

Helena Pasierbska z d. Stempkowska, ps. "Nawoja" urodzona w Wilnie, gdzie ukończyła gimnazjum PP Benedyktynek, harcerka, była łączniczką w ZWZ, następnie w AK. Sanitariuszka w czasie akcji "Ostra Brama".Po wojnie w Gdańsku ukończyła Wydział Filologii Polskiej w PWSP, pracowała jako pedagog. Od przejścia na emeryturę zajęła się dziennikarstwem, pisując do prasy krajowej i zagranicz­nej. Zaangażowana w upamiętnianie polskości na Ziemi Wileńskiej, honorowy członek Związek Polaków na Litwie, odznaczona m. in. Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej w 1993 r. przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie oraz Krzyżem AK w Londynie w 1975 r.

W jaki sposób nazistom udało się zorganizować i przeprowadzić akcję eksterminacyjną na rozległych obszarach okupowanych przez Wehrmacht wschodnich terenach Polski? Skąd wzięli wykonawców tego ludobójczego zadania? Okazali się nimi "przeciętni Niemcy", ludzie o tuzinkowej, mieszczańskiej mentalności i zwyczajach, którzy - gdyby nie wojna i hitleryzm - nigdy nie zostaliby mordercami. Znakomite studium 101. Policyjnego Batalionu Rezerwy odsłania psychologiczne oraz społeczne mechanizmy zbrodni i zagłady.